چگونه با اختلال شخصیت اجتنابی یا دوری گزین مقابله کنیم؟ راهنمای کامل

اختلال شخصیت اجتنابی (Avoidant Personality Disorder - APD) یکی از اختلالات شخصیت است که با الگوهای مداوم از احساسات و رفتارهای اجتنابی و حساسیت به انتقاد و طرد شدن مشخص می‌شود. افراد مبتلا اغلب احساس بی‌کفایتی دارند و از فعالیت‌های اجتماعی و شغلی که نیازمند تعامل با دیگران است، دوری می‌کنند. این اجتناب ناشی از ترس عمیق از خجالت، تحقیر شدن، یا عدم پذیرش است.

علائم و نشانه‌های اختلال شخصیت اجتنابی شامل الگوهای رفتاری و هیجانی است که تأثیر منفی بر روابط فردی و عملکرد اجتماعی دارند. برخی از این نشانه‌ها عبارتند از:
ترس شدید از انتقاد و طرد شدن: این افراد نسبت به انتقاد یا ارزیابی منفی به‌شدت حساس هستند و همین ترس باعث می‌شود که از موقعیت‌های اجتماعی دوری کنند.
احساس بی‌کفایتی و بی‌ارزشی: آن‌ها اغلب خود را کمتر از دیگران می‌دانند و احساس می‌کنند که توانایی‌های کافی برای موفقیت ندارند، که به کاهش اعتماد به نفس منجر می‌شود.
اجتناب از تعاملات اجتماعی و شغلی: به دلیل ترس از انتقاد، تحقیر، یا شرمندگی، این افراد از موقعیت‌هایی که نیاز به برقراری ارتباط با دیگران دارد، خودداری می‌کنند.
کمبود روابط صمیمی: ترس از طرد شدن و آسیب عاطفی، باعث می‌شود این افراد از برقراری روابط نزدیک و صمیمی اجتناب کنند. حتی اگر به روابط نزدیک تمایل داشته باشند، ترس از طرد شدن آن‌ها را از این روابط بازمی‌دارد.
اجتناب از موقعیت‌های جدید: آن‌ها به‌ندرت وارد موقعیت‌های جدید یا فعالیت‌های ناآشنا می‌شوند، چرا که می‌ترسند نتوانند به‌خوبی از عهده آن‌ها برآیند یا شرمنده شوند.
تردید در بیان نظرات در جمع: به دلیل ترس از انتقاد یا مسخره شدن، اغلب در بیان نظرات یا صحبت کردن در جمع دچار تردید می‌شوند.
احتیاط شدید در برقراری ارتباطات جدید: افراد مبتلا فقط زمانی وارد روابط می‌شوند که مطمئن باشند کاملاً مورد پذیرش قرار می‌گیرند و هیچ خطر طرد شدنی وجود ندارد.
این نشانه‌ها می‌توانند به مرور زمان شدیدتر شوند و به‌طور قابل توجهی عملکرد اجتماعی و شغلی فرد را تحت تأثیر قرار دهند. درمان مناسب می‌تواند به کاهش این علائم و بهبود کیفیت زندگی فرد کمک کند.

علت اختلال شخصیت اجتنابی مانند بسیاری از اختلالات شخصیت به ترکیبی از عوامل ژنتیکی، محیطی و روان‌شناختی بازمی‌گردد. برخی از علل و عوامل خطر رایج این اختلال عبارتند از:
عوامل ژنتیکی: برخی تحقیقات نشان می‌دهند که ویژگی‌های شخصیتی مانند حساسیت به طرد شدن یا اضطراب ممکن است از طریق ژنتیک به فرد منتقل شوند. افرادی که در خانواده سابقه این اختلال یا اختلالات مرتبط دارند، بیشتر در معرض ابتلا هستند.
تجربیات منفی دوران کودکی: تجربیات دوران کودکی مانند طرد شدن، انتقاد مداوم یا آزار عاطفی می‌تواند زمینه‌ساز اختلال شخصیت اجتنابی باشد. کودکانی که به‌طور مداوم با انتقاد شدید یا تحقیر مواجه شده‌اند، ممکن است در بزرگسالی دچار ترس از طرد شدن شوند و از موقعیت‌های اجتماعی اجتناب کنند.
عوامل روان‌شناختی: افرادی که از نظر روانی به‌شدت حساس به انتقاد هستند یا اضطراب اجتماعی بالایی دارند، ممکن است به این اختلال مبتلا شوند. ترس از ارزیابی منفی و انتقاد، آن‌ها را از برقراری تعاملات اجتماعی بازمی‌دارد.
عوامل محیطی: محیط زندگی، به‌ویژه خانواده‌ها و مدارسی که فضای سخت‌گیرانه و انتقادی دارند، می‌توانند در ایجاد این اختلال نقش داشته باشند. فشار اجتماعی از طرف خانواده یا همسالان می‌تواند این اختلال را تشدید کند.
عوامل فرهنگی: در برخی فرهنگ‌ها که استانداردهای بالای اجتماعی یا موفقیت بر فرد تحمیل می‌شود، افراد حساس‌تر به طرد شدن ممکن است به‌دلیل فشارهای اجتماعی، از تعاملات اجتماعی دوری کنند.
عوامل بیولوژیکی: برخی از ناهنجاری‌های عملکردی در مغز یا سیستم عصبی می‌تواند بر تنظیم احساسات و رفتارهای اجتماعی افراد مبتلا به این اختلال تأثیر بگذارد.
تربیت و تأثیرات خانوادگی: کودکانی که در محیط‌هایی با والدین سخت‌گیر یا انتقادگر رشد کرده‌اند و از محبت و حمایت کافی برخوردار نبوده‌اند، ممکن است در بزرگسالی به این اختلال دچار شوند.

برای تشخیص اختلال شخصیت اجتنابی، ارزیابی توسط یک متخصص بهداشت روان ضروری است. روش‌های تشخیصی شامل:

مصاحبه بالینی جامع

متخصص روان‌پزشک یا روان‌شناس از طریق مصاحبه با فرد، تاریخچه شخصی و الگوهای رفتاری او را بررسی می‌کند.

استفاده از معیارهای DSM-5

این اختلال باید بر اساس معیارهای راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی (DSM-5) تشخیص داده شود. فرد باید حداقل چهار معیار از مواردی مانند اجتناب از روابط اجتماعی، حساسیت به انتقاد، احساس بی‌کفایتی و اجتناب از فعالیت‌های جدید را داشته باشد.

آزمون‌های روان‌شناختی

برخی پرسشنامه‌های شخصیتی و آزمون‌های استاندارد روان‌شناختی مانند MMPI برای ارزیابی دقیق‌تر استفاده می‌شوند.

تشخیص افتراقی

متخصص باید این اختلال را از سایر اختلالات روانی مانند اضطراب اجتماعی یا اختلالات شخصیتی دیگر تفکیک کند.

روان‌درمانی یکی از اصلی‌ترین روش‌های درمانی برای بهبود اختلال شخصیت اجتنابی است. برخی از روش‌های مؤثر روان‌درمانی عبارتند از:

درمان شناختی-رفتاری (CBT)

این روش به فرد کمک می‌کند تا افکار منفی و تحریف‌های شناختی خود را شناسایی کرده و تغییر دهد. هدف CBT افزایش اعتماد به نفس و کاهش حساسیت به انتقاد است.

درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد (ACT)

در این روش، فرد یاد می‌گیرد که ترس‌های خود را بپذیرد و بدون اجتناب از موقعیت‌های اجتماعی، با آن‌ها مواجه شود.

درمان روان‌پویشی

این درمان به فرد کمک می‌کند تا از طریق تحلیل روابط گذشته و درک عمیق‌تر از خود، به ریشه‌های مشکلات اجتماعی خود پی ببرد.

درمان گروهی

درمان گروهی به فرد این فرصت را می‌دهد تا مهارت‌های اجتماعی خود را در محیطی حمایتی تمرین کند و از تجربه‌های دیگران استفاده کند.

مهارت‌آموزی اجتماعی

این درمان به فرد کمک می‌کند تا مهارت‌های اجتماعی و ارتباطی خود را تقویت کند.

دارودرمانی (در صورت نیاز)

در برخی موارد، داروهایی برای کاهش علائم اضطراب و افسردگی همراه با روان‌درمانی تجویز می‌شوند.

اختلال شخصیت اجتنابی می‌تواند بر کیفیت زندگی و روابط اجتماعی فرد تأثیر منفی بگذارد. با این حال، تشخیص زودهنگام و استفاده از درمان‌های مناسب، به‌ویژه روان‌درمانی، می‌تواند به فرد کمک کند تا ترس‌های خود را مدیریت کرده و بهبود یابد. درمان‌های مختلف به افراد کمک می‌کنند تا اعتماد به نفس خود را تقویت کنند، مهارت‌های اجتماعی را یاد بگیرند و کیفیت زندگی خود را بهبود بخشند. مهم‌ترین عامل موفقیت در درمان، پیگیری مستمر و حمایت تخصصی است.
دکتر فاطمه بهرامی با ارائه مشاوره تلفنی و روان درمانی به صورت آنلاین، همراه شما در مسیر بهبود سلامت روان و ارتقای کیفیت زندگی است. برای دریافت نوبت می توانید از طریق دکمه دریافت نوبت و یا از طریق شماره تلفن 02191692937 اقدام فرمایید.


منابع
clevelandclinic
wikipedia